Theo các chuyên gia, cơ chế chính sách về phát triển CNHT khá đồng bộ, có nhiều ưu đãi vượt trội. Tuy nhiên, làm thế nào để các chính sách đó đi vào thực tiễn và phát huy hiệu quả là vấn đề cần được quan tâm.

Cụ thể: Với thị trường xe máy hiện nay, mỗi năm tiêu thụ gần 3 triệu chiếc – hấp dẫn nhiều doanh nghiệp bởi dễ dàng đạt được hiệu quả do sản xuất hàng loạt mang lại. Khi thực hiện nội địa hóa, không khó thu hút được các nhà cung cấp với chuỗi cung ứng là sự chuyên môn hóa và chuyên nghiệp ở mỗi khâu. Chuỗi cung ứng hình thành do nhu cầu và thuận lợi của thị trường mang lại, không đòi hỏi chính sách cụ thể.

Trong khi đó, đối với ngành công nghiệp ôtô của Việt Nam, điều kiện phát triển hoàn toàn khác. Dù dung lượng toàn thị trường gần đây đạt 200.000 xe/năm, nhưng với hàng chục loại xe được lắp ráp tại Việt Nam, sản xuất linh kiện mỗi loại cũng chỉ có thể đạt 10.000 – 20.000 linh kiện/năm. Vì vậy, sẽ rất khó cho doanh nghiệp khi sản lượng quá nhỏ. Không thể có ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp, giảm tiền thuê đất hay các chính sách thu hút, hỗ trợ nào khác có thể bù đắp chi phí đầu tư về thiết bị, nhân lực và hệ thống quản lý...

Lĩnh vực điện tử, dù sản lượng rất lớn, nhưng khi có chính sách quá ưu đãi về đất đai, hạ tầng, thuế thu nhập ở khâu lắp ráp, cộng với việc sử dụng nhân công giá rẻ, nhập linh kiện không bị giới hạn về hàng rào thuế quan cũng như năng lực cung ứng từ bên ngoài, nhu cầu phát triển sản xuất linh kiện tại chỗ (thường phải mất nhiều thời gian) cũng không bức thiết.

Trong phát triển công nghiệp thép, cho thấy nghịch lý: Dư thừa năng lực sản xuất thép xây dựng nhưng không có sản phẩm thép chế tạo. Trong khi đó, các nước và vùng lãnh thổ đi sau về công nghiệp thép và quy mô không lớn như Hàn Quốc, Đài Loan vẫn có những thị trường xuất khẩu, đáp ứng đầu ra của doanh nghiệp sản xuất thép chế tạo.

Từ những phân tích trên, ông Ngô Văn Tuyển cho rằng, việc tiếp tục mời gọi, thu hút đầu tư với các ưu đãi đặc biệt có thể giúp doanh nghiệp mới đầu tư có ưu thế cạnh tranh lấn lướt doanh nghiệp hiện tại, nhưng chưa hẳn đã giải quyết được yêu cầu phát triển khác. Ngành thép là một ví dụ, trong khi năng lực sản xuất thép xây dựng dư thừa, việc mời gọi đầu tư thêm nhà máy thép với quy mô rất lớn không hẳn đã tạo ra được ngành sản xuất thép chế tạo. Bài học thu hút đầu tư phát triển ngành công nghiệp ôtô trong 1/4 thế kỷ qua cũng là một minh chứng điển hình liên quan đến quy mô thị trường. Mặc dù đã có sự góp mặt của các nhà sản xuất ôtô hàng đầu thế giới, nhưng việc đầu tư nội địa hóa linh kiện ôtô không thể nằm ngoài quy luật chung của thị trường.

Công nghiệp xe máy có tỷ lệ nội địa hóa cao. Trong số hàng trăm nhà chế tạo linh kiện, các nhà cung ứng có vốn đầu tư nước ngoài chiếm tỷ lệ áp đảo. Nếu chỉ xét ở khía cạnh tỷ lệ sản xuất trong nước, không có sự phân biệt giữa các nhà đầu tư trong nước hay nước ngoài. Tuy nhiên, ở góc độ công bằng, doanh nghiệp trong nước không có nhiều cơ hội ban đầu như khi quá trình công nghiệp hóa ở một số quốc gia xung quanh. Các chính sách thu hút đầu tư nước ngoài đã làm ngăn cách thêm khả năng tiếp cận của doanh nghiệp trong nước.

Thực tế trên đòi hỏi sự hỗ trợ qua lại của ưu đãi đầu tư. Theo đó, trừ các khu chế xuất, mục tiêu quan trọng của thu hút đầu tư nhằm vào thị trường trong nước chính là thúc đẩy phát triển nội địa hóa. Khi thị trường trong nước còn quá nhỏ, không thể có áp đặt phi thị trường để phát triển cung ứng nội địa. Tuy nhiên, những chính sách ưu đãi bằng hàng rào thuế quan đủ để cho nhà đầu tư có được lợi nhuận lớn và trong một thời gian dài cần phải được đáp lại bằng việc hỗ trợ phát triển chuỗi cung ứng trong nước.

Không nhận được sự hỗ trợ của các nhà đầu tư có chuỗi cung ứng toàn cầu, doanh nghiệp sản xuất trong nước khó có cơ hội tiếp cận (dù chỉ với vai trò của nhà cung ứng thứ cấp) bởi sự thua kém về tài chính, công nghệ, quản trị. Khi không có sự hỗ trợ qua lại, nhà sản xuất trong nước phải chờ đợi dung lượng thị trường đủ lớn và chấp nhận cạnh tranh với nhà cung ứng nước ngoài. Doanh nghiệp trong nước nếu chủ động tìm kiếm cơ hội ở thị trường nước ngoài, phần lớn phải dựa vào đối tác ngoại đang tìm kiếm khả năng cung ứng thứ cấp cạnh tranh hơn từ Việt Nam.